Προτάσεις επεξεργασίας του βιβλίου «Το αγόρι των μελισσών» από το Γιώργο Παπαντωνάκη, φιλόλογο καθηγητή του Παν/μίου Αιγαίου
- Σχολιασμός του εξώφυλλου και υποθετική σύνδεσή του με το περιεχόμενο (δηλαδή: οι μαθητές παρατηρούν το εξώφυλλο, το περιγράφουν και κάνουν υποθέσεις για το πώς ενδεχομένως να συνδέεται η εικονογράφηση με το περιεχόμενο του βιβλίου).
- Σχολιασμός του τίτλου. Διαβάζοντας τον τίτλο τι συνειρμοί τους δημιουργούνται γενικά πώς φαντάζονται ότι συνδέεται ο τίτλος με το περιεχόμενο και ποιο υποθέτουν ότι μπορεί να είναι το περιεχόμενο του βιβλίου. Κατά την ανάγνωση-διδασκαλία θα ανακαλύψουν τον τίτλο να επαναλαμβάνεται συχνά μέσα στο μυθιστόρημα, επειδή οι μέλισσες έδωσαν αυτό το όνομα στον πρωταγωνιστή. Αν κρίνουμε σκόπιμο, μετά τη συζήτηση, για να επιβεβαιωθούν ή να διαψευσθούν οι υποθέσεις του, τους καθοδηγούμε να ανοίξουν τα βιβλία τους στην επόμενη μετά το τέλος του μυθιστορήματος σελίδα (σελ. 125), όπου δίνεται η πληροφορία-βιβλιογραφική ένδειξη της πηγής πληροφοριών της συγγραφέως για να γράψει το βιβλίο. Διαφορετικά, αφήνουμε τη δραστηριότητα αυτή στο τέλος. Σε κάθε περίπτωση σχολιάζουμε ότι πολύ συχνά, οι συγγραφείς διαβάζουν για να γράψουν ένα κείμενο. Εφόσον ακολουθήσουμε την πρώτη προτίμηση, μπορούμε να σχολιάσουμε ότι θα παρακολουθήσουμε τη ζωή των μελισσών, όπως αυτή περιγράφεται μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή, του οποίου η αφήγηση είμαι τριτοπρόσωπη, σε αντίθεση με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του προηγούμενου μυθιστορήματος.
- Σύντομος σχολιασμός το οπισθόφυλλου: Διαβάζουν το σύντομο κείμενο. Εδώ ρωτάμε αν είναι περίληψη ή απλώς ενημερωτικό-«διαφημιστικό» σημείωμα και από ποιον γράφεται. Η απάντηση είναι ότι γράφεται από τον/τη συγγραφέα και έχει περισσότερο πληροφοριακό χαρακτήρα παρά που αποδίδει περιληπτικά το περιεχόμενο. Πάντως προϊδεάζει τον αναγνώστη και αποτελεί ένα ελκυστικό στοιχείο, για να αγοράσει το βιβλίο.
Επεξεργασία
Γενικά σε κάθε κεφάλαιο προσδιορίζουμε
- τους ήρωες και πώς αυτοί παρουσιάζονται, από ποιον και σε ποιο πρόσωπο (εδώ η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη). Αποκαλύπτεται αμέσως το όνομά τους; Τα χαρακτηριστικά τους. Παρατηρούμε τις «ομοιότητες» του ήρωα με τον Νιλς Χόλγκερσον, ο οποίος τιμωρείται για τις αταξίες του και σμικρύνεται, όπως και ο Κωνσταντίνος, από κάποιο μαγικό ον, ενώ οι γονείς του (= του Νιλς) απουσιάζουν στην εκκλησία κι εκείνος είναι υποχρεωμένος να διαβάσει ένα θρησκευτικό βιβλίο. Ο Κωνσταντίνος πάλι τιμωρείται, γιατί ενόχλησε μια μέλισσα, η οποία τον δάγκωσε με το κεντρί της και «πέθανε». Η περιπλάνηση εξάλλου του Κωνσταντίνου στην Κυψέλη και οι γνώσεις που αποκομίζει μας παραπέμπει στις περιπλανήσεις τους Νιλς και στις γνώσεις επίσης που αποκομίζει και κυρίως ότι μαθαίνει να πειθαρχεί (παραλληλισμός του Νιλς που πετά πάνω στην Άκκα και του Κωνσταντίνου που πετά πάνω σε μια μέλισσα). Τα επεισόδια με τις αυξομειώσεις του μεγέθους του (σμίκρυνση-επαναφορά στην αρχική του κατάσταση, με τη μελόπιτα) μας παραπεμπουν στην Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων (αυξομείωση του μεγέθους της με το μανιτάρι).
- τον τόπο, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, στον οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία. Προσπαθούμε να διακρίνουμε αν είναι μέσα ή έξω, μακριά ή κοντά (σε σχέση με τον αφηγητή), το περιεχόμενο του τοπίου (ανάλογα αν είναι μέσα: κηρήθρες κ.λπ., αν είναι έξω αν έχει δένδρα, βλάστηση κ.λπ.), το φωτισμό του τοπίου, αν αναφέρεται ή αν υπονοείται και πιο ρόλο διαδραματίζει (αυτό ίσως φανεί στη συνέχεια. Λ.χ. για το γάμο της βασίλισσα χρειάζεται καλοκαιρία και πάνω από 20ο θερμοκρασία).
- το χρόνο: Σε ποιο χρόνο ξεκινά η ιστορία (παρόν; παρελθόν;) Πότε εκτυλίσσεται η ιστορία; Στο παρόν; Στο παρελθόν; Στο μέλλον; Και αν εκτυλίσσεται στο παρόν, υπάρχουν περιπτώσεις που ο ήρωας θυμάται και αφηγείται το παρελθόν (= ανάληψη) ή προετοιμάζει τον αναγνώστη για κάτι που θα συμβεί στο μέλλον; (λ.χ. ο επικείμενος γάμος της βασίλισσας ή ο κίνδυνος να παραμείνει αιώνια μέλισσα, αν κάνει κατάχρηση των μαγικών εργαλείων).
- Αν η συγγραφέας αφήνει να εννοηθεί με ποιο θέμα θα ασχοληθεί ή ασχολείται. Τονίζουμε τις μεταμορφώσεις του ήρωα που κινούνται στο χώρο της φαντασίας, όταν γίνεται μέλισσα, και στο χώρο της πραγματικότητας, όταν ξαναγίνεται άνθρωπος. Η αντίθεση αυτή φαντασίας-πραγματικότητας φαίνεται και από την αδυναμία των γονιών του Κωνσταντίνου να πιστέψουν την ιστορία του
- Σχολιάζουμε την ονοματολογία των μελισσών που είναι ηχοποιητική, από το θόρυβο των φτερών τους, όταν πετάνε. Ηρώων.
- Εκμεταλλευόμαστε σύντομα την εικονογράφηση.
- Προσέχουμε αν η προώθηση της εξέλιξης γίνεται με αφήγηση ή με διάλογο και να υπάρχουν κριτικά σχόλια του αφηγητή. Σχολιάζουμε, ανά κεφάλαιο καθώς προχωρούμε στη διδασκαλία, τις πληροφορίες ου δίνει ο αφηγητής μέσα από τα μάτια του Κωνσταντίνου και παρατηρούμε σταδιακά την τέλεια οργάνωση της κοινωνίας των μελισσών, οργάνωση την οποία μπορούμε να συγκρίνουμε την οργάνωση της κοινωνίας των ανθρώπων (καλό είναι να μην παραλείψουμε να αναφερθούμε στο πώς αντιμετωπίζεται ένα ξένο σώμα μέσα στην κυψέλη, με εξαίρεση των Κωνσταντίνο, ο οποίος βέβαια «αφομοιώνεται, αλλά έχει προηγηθεί μια ποινή του, στην πρώτη του αναγκαστική είσοδο στην κυψέλη).
- Αναφερόμαστε στις ιδιαίτερες ικανότητες των μελισσών, τις οποίες αποκτά και ο ήρωας, λόγω της προσωρινής αφομοίωσής του.
- Μπορούμε να μιλήσουμε για τη μητριαρχική κοινωνία των μελισσών και με την ευκαιρία αυτή να αναφερθούμε σε μητριαρχικές κοινωνίες των ανθρώπων διαχρονικά (λ.χ. Μινωική Κρήτη).
- Από την άποψη του προσώπου που αφηγείται την ιστορίας (αφηγητή): οδηγούμε τους μαθητές να ανακαλύψουν ότι την αφήγηση την πραγματώνει ένας παντογνώστης αφηγητής. Η τριτοπρόσωπη αυτή αφήγηση προσδίδει αντικειμενικότητα στην ιστορία και την καθιστά πειστικότερη. Μπορούμε μάλιστα, αν έχουμε χρόνο μετά την ολοκλήρωση και των δύο κειμένων, να προχωρήσουμε σε σύγκριση των δύο τύπων αφήγησης, πρωτοπρόσωπης και τριτοπρόσωπης. Να λάβουμε υπόψη επίσης ότι στο Αγόρι των μελισσών η αφήγηση πραγματώνεται σχεδόν αμέσως με τα γεγονότα, αν και τριτοπρόσωπη. Στις Αγάπες με.. ουρά, αν και δεν είναι άμεσα ευκρινές πότε ακριβώς πραγματώνεται η αφήγηση, μπορούμε να υποθέσουμε ότι χρονικά δεν απέχει πολύ από τότε που λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα, γι’ αυτό και ο ήρωας-αφηγητής δεν έχει τα χρονικά περιθώρια να τα διηθήσει στη συνείδησή του, να τα επεξεργαστεί και να τους προσδώσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα. Επομένως, το υποκειμενικό στοιχείο είναι έντονο στις Αγάπες με… ουρά. Αυτό άλλωστε ενισχύεται και από τις κριτικές απόψεις για τον πατέρα του που καταγράφει ο πρωταγωνιστής-αφηγητής, οι οποίες αποτελούν προφανώς σχόλιο για την όλη κατάσταση, αλλά το σχόλιο αυτό δεν προκύπτει μετά από μια διηθημένη στη συνείδηση του αφηγητή πρόσληψη μιας κατάστασης ή των γεγονότων, αλλά αυθόρμητη έκφραση της αποτύπωσής τους στη συνείδηση του πρωτοπρόσωπου αφηγητή.
- Ένα άλλο σημείο που μπορούμε να τονίσουμε είναι οι σχέσεις υπακοής/υποταγής ανάμεσα στα παιδιά και στους γονείς/ενήλικες και να συζητήσουμε την αναγκαιότητα (ή μη αναγκαιότητα ενδεχομένως) της υπακοής αυτής. Θα παρατηρήσουμε βέβαια και την προσπάθεια μιας σχετικής και προσωρινής αυτονομίας που επιχειρεί (και επιτυγχάνει) ο Κωνσταντίνος απέναντι στις εξουσιαστικές τάσεις της οικογένειας και κυρίως του πατέρα. Η κυριαρχική παρουσία του πατέρα δείχνει μια οικογένεια πατριαρχική σε σχέση με τη μητριαρχική κοινωνία των μελισσών. Μάλιστα, μπορούμε να προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε του «νόμους» που διέπουν καθεμιά. Στη μητριαρχική οικογένεια των μελισσών, η πειθαρχία είναι εκούσια (ή υποβάλλεται από την παρουσία της εξουσιαστικής κυριαρχίας της βασίλισσας η οποία επιβάλλεται από την οσμή που αναδίδει [κάτι που δεν αναφέρεται στο κείμενο]) και κάθε μέλισσα από τη γέννησή της γνωρίζει τα καθήκοντά της (πβλ. την απάντηση που δίνει η βασίλισσα στον Κωνσταντίνο! Το ξέρω. Δεν ξέρω πώς το ξέρω. Το ξέρω όμως.», σελ. 97 και αλλού). Η γνώση αυτή των καθηκόντων, δηλώνει θαυμαστό καταμερισμό της εργασίας, δηλαδή τέλεια κοινωνική οργάνωση, για την οποία έχουμε κάνει ήδη λόγο.
- Το κείμενο προσφέρεται για να συνειδητοποιήσει ο μαθητής την πλαστικότητα της ελληνικής γλώσσας και τις δυνατότητές της να δημιουργεί ποικίλες σύνθετες λέξεις, π.βλ. τα σύνθετα με πρώτο συνθετικό τη λέξη μέλισσα.
- Τέλος, τόσο κατά την επεξεργασία όσο και στις δραστηριότητες, μπορείτε να αναπτύξετε όποια πρωτοβουλία κρίνετε σεις. Μην ξεχνάτε ότι η ίδια η τάξη σας οδηγεί και ότι κάθε παιδί-αναγνώστης προσλαμβάνει διαφορετικά το κείμενο. Όλα αυτά που γράφονται εδώ είναι εντελώς ενδεικτικά.
Δραστηριότητες
Πέρα από την περίληψη που μπορεί να γράψει κάποιος ή κάθε μαθητής (όσο μπορούμε να περιορίσουμε τη δραστηριότητα αυτή, επειδή απωθεί τα παιδιά, χωρίς να σημαίνει ότι θα την απαλείψουμε εντελώς ως δραστηριότητα), μπορούμε να προβούμε στις παρακάτω (όχι δεσμευτικά. Μπορείτε κι εσείς να σκεφτείτε πλείστες όσες δραστηριότητες) δραστηριότητες:
- Χαρακτηρισμός των δρώντων προσώπων (κεντρικών και ελασσόνων χαρακτήρων). Δε θα πρέπει να αρκούμαστε όμως στον απλό χαρακτηρισμό. Θα ζητήσουμε από τους μαθητές να δικαιολογήσουν το χαρακτηρισμό. Τους έχουμε από πριν δώσει οδηγίες για τα στοιχεία που θα λαμβάνουν υπόψη τους α) τη δράση τους, β) τις σκέψεις τους, γ) τα λόγια τους, δ) τη γνώμη που έχουν οι άλλοι γι’ αυτούς, ε) τη γνώμη που έχει ο συγγραφέας γι’ αυτούς και στ) την γνώμη που έχει ο αφηγητής γι’ αυτούς.
- Σκηνογραφικά και σκηνοθετικά στοιχεία που αφορούν τον τόπο και το χρόνο.
- Αλλαγή της πλοκής: λ.χ. Τι θα συνέβαινε, αν η Κλεοπάτρα δεν σκοτωνόταν; Ή: Συνεχίσετε την ιστορία (σύντομα), υποθέτοντας ότι η μητέρα δεν κρατούσε την Κλεοπάτρα, αλλά προσδοκούσε το χαμένο γάτο της κ.λπ. ή Ποια τροπή μπορούσε να πάρει η υπόθεση αν η βασίλισσα δεν δεχόταν την πρόταση του Κωνσταντίνου να δουλέψει στην κυψέλη. Ή Τι νομίζετε ότι θα μπορούσε να συμβεί, αν η καινούρια βασίλισσα «παντρευόταν» το αγόρι των μελισσών. Μπορείτε να σκεφτείτε πάρα πολλές αλλαγές στην εξέλιξη της ιστορίας. Αυτά είναι απλώς ενδεικτικά. Πολύ τολμηρές αλλαγές αποτελούν οι αντιστροφές: λ.χ. να γράψουν μια ιστορία, στην οποία η Κλεοπάτρα θα είχε υπό την προστασία της τη μητέρα και γενικά όλη την οικογένεια. Ή: αφηγητής να μην είναι το μικρότερο αγόρι της οικογένειας, αλλά την ιστορία να την αφηγούνταν η Κλεοπάτρα. Ή στο Αγόρι των μελισσών, την ιστορία να την αφηγούνταν το ίδιο το αγόρι (πρωτοπρόσωπη αφήγηση) και όχι ο παντογνώστης αφηγητής. Ή οι κηφήνες να έκαναν επανάσταση και να έπαιρναν την εξουσία στην κυψέλη (εδώ βέβαια υπάρχει ανατροπή της φυσικής τάξης των πραγμάτων). Ή το ο Κωνσταντίνος να έκανε κατάχρηση των μαγικών εργαλείων που είχε στη διάθεσή του και παρέμενε για πάντα μέλισσα: Πώς φαντάζεστε την εξέλιξη της ιστορίας σε σχέση με την οικογένεια; Ή η μητέρα ή ο πατέρας να αναγνώριζε το γιο τους-μέλισσα. Ή στην προσπάθειά τους να απαλλαγούν από τη μέλισσα γιό τους τον σκότωναν! Κλπ.
- Να αποτιμήσουν κριτικά κάθε κείμενο και να δικαιολογήσουν τις απόψεις τους.
- Η συνηθισμένη θεατροποίηση είτε σύμφωνα με το κείμενο είτε σύμφωνα με μια ανατροπή που προτείνουν τα παιδιά.
- Συνένωση κειμενικών ιστοριών: Να φανταστούν λ.χ. ότι η μητέρα του πρώτου μυθιστορήματος υιοθετεί μια μέλισσα κ.ο.κ..